گذشت در جرم حد و قصاص
- جرم قابل گذشت (قابل تساهل): این اصل به این معنا است که برای رسیدگی به جرمی، نیاز به شکایت یا ادعای شاکی یا متضرر از جرم وجود دارد. با دیگر کلمات، شاکی باید شکایت کند تا رسیدگی به جرم آغاز شود. این اصل به حقوق شاکی اجازه می‌دهد که از شکایت خود بگذرد یا مرتکب جرم را ببخشد.
- غیرقابل گذشتگی جرم: به طور عمومی، جرم‌ها در قوانین به عنوان غیرقابل گذشته تعریف می‌شوند، مگر اینکه قانونگذار به وضوح قابل گذشتگی آنها را تصریح کند. در مواردی که شاکی از شکایت خود منصرف شود یا مرتکب جرم را ببخشد، رسیدگی به جرم ممکن است متوقف شود.
- جرایم تعزیری: این اصل به جرم‌هایی اشاره دارد که معمولاً مرتبط با خصوصیات فردی شخص هستند و معمولاً نیاز به شکایت شاکی دارند تا رسیدگی به آنها آغاز شود. این نوع جرم‌ها شامل جرایم همچون افترا، تهمت، تعرض به حرمت و مشابه آنها می‌شوند.
- گذشت شاکی خصوصی: این اصل به مواردی اشاره دارد که شاکی در مورد جرمی که غیرقابل گذشته نیز می‌تواند توافقی برای مسائل خصوصی برساند. این توافق ممکن است به تخفیف مجازات، تعویق صدور حکم، تعلیق اجرای مجازات، نظام نیمه آزادی یا جایگزین‌های حبس منجر شود.
گذشت در جرایم موجب حد
در مورد حدود متعلق به جرایم معینی در قانون اسلامی ایران مفاهیمی مطرح میکنیم:
- حد قذف: حد قذف به جرمی اشاره دارد که به توهین و افترا به شخصی خصوصی می‌پردازد. تعقیب و اجرای مجازات در این حد به مطالبه مقذوف، یعنی فردی که توهین و افترا به او شده، وابسته است. اگر مقذوف از شکایت و ادعا فرار کند (یعنی گذشت کند)، تعقیب، رسیدگی، و اجرای مجازات متوقف می‌شود.
- وارثه: اگر مقذوف (فردی که توهین شده است) بمیرد و وارثان او ادامه شکایت را نپذیرند یا متهم را ببخشند، حد قذف ساقط می‌شود.
- حد سرقت: حد سرقت به جرم سرقت اشاره دارد. برای محکومیت به حد سرقت، باید تعدادی شرایط مانند شکایت صاحب مال و عدم بخشیدن مال توسط سارق تا زمان اثبات جرم متحقق شود.
- قابل گذشتگی در حد سرقت: اصلی که در متن شما بیان شده، این است که اگر شرایط لازم برای محکومیت به حد سرقت مانند شکایت و عدم بخشیدن مال توسط صاحب مال تا زمان اثبات جرم متحقق نشود، می‌توان گذشت کرد. به عبارت دیگر، اگر تمامی شرایط حد سرقت تا زمان اثبات جرم انجام نشود، جرم به جرم سرقت تعزیری تبدیل می‌شود.
- حدداری از قابل گذشتگی برای جرمی موجب حد: برای جرایمی که موجب حد می‌شوند، بعد از اثبات جرم و صدور حکم، گذشت شخصی که مجنی به جرم شده است، حد را برن می‌دارد. در این حالت، حد سرقت معمولاً به حد تعزیری تبدیل نمی‌شود.
گذشت در جرایم موجب قصاص نفس و قصاص عضو
در قانون مجازات اسلامی، قصاص یکی از چهار مجازات اصلی است و به عنوان روشی برای اجرای عدالت و تلافی از مرتکب جرم جنایی یا جرم علیه جان و نفس افراد به کار می‌رود.
- قصاص و تعریف آن: قصاص به عنوان تعویض مشابهی از مضرات وارده به آزار و اذیت صاحب حق (یا اولیا دم) توسط متهم یا جانی می‌باشد. این مضرات ممکن است به شخص یا جان افراد وارد شود یا بر واحد‌های عضوی مانند دست و پای انسان تعمیم یابد.
- صاحب حق قصاص و اولیا دم: صاحب حق قصاص افرادی هستند که حق اعمال قصاص را دارند؛ اولیا دم نیز افراد نزدیک به مجنی به جنایت هستند که در تصمیم‌گیری در مورد قصاص نقش دارند.
- مصالحه و توافق: صاحب حق قصاص یا اولیا دم می‌توانند در هر مرحله از رسیدگی به پرونده و حتی در مرحله اجرای حکم با متهم یا مجرم مصالحه نمایند. این مصالحه ممکن است به صورت مجانی باشد یا در مقابل دریافت حق یا مال از مجرم انجام شود. اگر اولیا دم قصد گذشت داشته باشند، همه افراد باید موافقت کنند.
- پایان قصاص با گذشت: اگر صاحب حق قصاص گذشت کند، قصاص متوقف می‌شود و تعویض مشابهی از مضرات به متهم صورت نمی‌گیرد.
- موارد اختصاصی (اقدام جانی): اگر اقدام جانی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگر افراد شود، دادگاه می‌تواند به جای قصاص، متهم را به حبس تعزیری محکوم کند.
- بر طبق ماده 364 این قانون، اگر اولیا دم از قصاص مرتکب گذشت کنند و قصاص ساقط شود، آنها نمی‌توانند بعداً از گذشت خود رجوع کنند. این قاعدة به منظور حفظ پایداری و قطعیت تصمیمات قضائی در این نوع موارد تعریف شده است.
با این مفهوم، قانونگذار تصمیم گرفته است که اولیا دم پس از گذشت از ادامه تعقیب و قصاص خود خودداری کنند و نتوانند بلافاصله پس از آن به تصمیمات خود بازگردند. این اقدام به حفظ پایداری و قطعیت تصمیمات قضائی و ایجاد تعادل در روند اجرای قصاص کمک می‌کند.
