موانع اجرای حق حضانت
حق حضانت یکی از حقوق مهم کودکان است و در قوانین مدنی بسیاری از کشورها تنظیم شده است. حق حضانت به والدین اجازه می‌دهد که مراقبت از فرزندان خود بگیرند و تصمیم‌های مربوط به تربیت و ترتیب ملاقات با آنها بگیرند. این حق به عنوان “حق و تکلیف حضانت” شناخته می‌شود.
در بسیاری از موارد، حضانت به طور مشترک بین والدین تعیین می‌شود و والدین باید به توافق برسند و ترتیبات مناسب را برای مراقبت از کودکان بعد از طلاق ایجاد کنند. اما در برخی موارد، عوامل خاصی می‌توانند منجر به تعلیق یا مشکل در اجرای حق حضانت شوند. این عوامل می‌توانند شامل مسائلی مانند مشکلات رفتاری یا سلامتی والدین، خطرهایی که به کودکان وارد می‌شود و غیره باشند.
در این موارد، دادگاه ممکن است تصمیم به تعلیق حق حضانت بگیرد تا عامل مشکل‌ساز برطرف شود یا تا شرایط مناسبی برای مراقبت از کودکان فراهم شود. پس از حل عامل مشکل‌ساز، حق حضانت معمولاً دوباره به والدین باز می‌گردد.
موانع حضانت یعنی چه؟
در مواردی که موانع حضانت مطرح می‌شوند، حق حضانت از پدر یا مادر دارنده حق اولویت سلب شده و به دیگری واگذار می‌شود. این امر می‌تواند به نفع بهترین منافع کودکان باشد تا از وقوع مواردی که به کودکان آسیب می‌زند جلوگیری شود.
با توجه به ماده 1175 قانون مدنی و دیگر قوانین مشابه در کشورها، حضانت از پدر یا مادری که حضانت با اوست سلب می‌شود در صورت وجود علت قانونی. این علت‌های قانونی ممکن است شامل عدم مواظبت از کودک، ناتوانی در انجام وظایف حضانتی، خطر جدی برای کودک و سلامتی او و موارد مشابه باشد.
همچنین، معمولاً قوانین حضانت تعیین می‌کنند که در صورت فوت یا عدم صلاحیت والد دارنده حق حضانت، حضانت به ترتیب ملاقات افراد دیگر و یا به والد دیگر واگذار خواهد شد.
1-انحطاط اخلاقی
ماده 1173 قانون مدنی به وضوح اصطلاحات و مصادیقی از فسق یا انحطاط اخلاقی والدین را ذکر می‌کند که می‌توانند به عنوان موانع حضانت در نظر گرفته شوند. این ماده اعلام می‌کند:
هرگاه به دلیل عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی از طرف پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمی و یا تربیت اخلاقی طفل به خطر بیفتد، محکمه می‌تواند با تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را اتخاذ کند که برای حضانت طفل مقتضی بداند.
این ماده نیز مواردی از انحطاط اخلاقی والدین را ذکر می‌کند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار.
- اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا.
- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
- سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق.
- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.”
این ماده همچنین به امکان بر شمردن موانع دیگری برای حضانت اشاره می‌کند که عبارتند از امتناع حضانت کننده از انجام تکالیف قانونی خود، ناتوانی در نگهداری کودک تحت حضانت و بیماری مسری والدین که بیم‌سرایت آن به فرزند وجود داشته باشد و این مسئله به لحاظ صحت جسمی کودک به خطر افتد.”
2-جنون والدین
می‌توان به جنون یا دیوانگی والدین به عنوان موانع حق حضانت اشاره کرد. در قانون مدنی، ماده 1170 به وضوح به جنون مادر به عنوان مانع حضانت اشاره کرده است. اما این ماده می‌تواند به عنوان یک مثال کلی برای لغو حضانت پدر یا مادر مجنون تلقی شود.
در واقع، هرگاه یکی از والدین به طور جدی مبتلا به جنون یا دیوانگی شود، دادگاه ممکن است تصمیم بگیرد که حق حضانت به والد دیگر واگذار شود، زیرا والد مبتلا به جنون ممکن است نتواند به درستی مراقبت از کودکان کند و ممکن است برای سلامتی و ایمنی کودکان خطرناک باشد.
3-کفر والدین
در فقه شیعه، اعتقاد به این موضوع وجود دارد که کافر نمی‌تواند حضانت طفل مسلمان را بر عهده داشته باشد، حتی اگر مادر طفل باشد. این مسئله ممکن است به عنوان یک مسئله فقهی مورد بحث و بررسی قرار گیرد و بسیاری از فقها از این اصل انتقادی پیروی می‌کنند.
در حقوق ایران، قانونگذار ممکن است به طور مستقیم به اصل دینی مرتبط با حضانت اشاره نکرده باشد، اما موادی که به تبعات کفر والدین اشاره دارند، می‌توانند به عنوان اساسی برای تصمیمات حقوقی مورد استفاده قرار گیرند.
4-ازدواج مجدد مادر
ازدواج مجدد مادر به عنوان یکی از موانع اجرای حق حضانت مادر توسط دادگاه در قانون مدنی تعیین شده است. ماده 1179 قانون مدنی که اشاره کردید، تعیین می‌کند:
“اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند، حق حضانت با پدر خواهد بود.”
این ماده نشان می‌دهد که اگر مادر در حین به عهده داشتن حضانت کودک، ازدواج مجدد کند یا به دلایل دیگر مانند مبتلا به جنون توانایی مراقبت از کودک را از دست بدهد، حق حضانت به پدر واگذار خواهد شد.
