دیه زوال عقل یا نقصان عقلی
دیه، به عنوان یک مفهوم حقوقی و شرعی در برخی از کشورها، مجازاتی است که برای خسارات ناشی از جنایات غیر عمدی و برخی جنایات عمدی که امکان قصاص در آنها وجود ندارد، تعیین می‌شود. این مفهوم معمولاً در قوانین مرتبط با جرایمی مانند قتل، زخمی‌کردن، از بین‌بردن عضوی از بدن و از بین‌بردن منافع عضوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مواردی که قانون اجازه قصاص (مجازات اعمالی که شامل معادا کردن به مرتکب جرم می‌شود) را نمی‌دهد یا طرفین درگیر دعوا باشند، دیه به عنوان جایگزین مجازات قصاص معمولاً برای مصالحه بین طرفین مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیه می‌تواند به صورت پولی یا دارایی‌های دیگری تعیین شود که به مجنی علیه یا ولی دم وی داده می‌شود. این اقدام به عنوان راهی برای جبران خسارت و پوشش هزینه‌های مرتبط با جنایت اعمال می‌شود.
دیه در برخی موارد مانند زوال عقل یا نقصان عقلی نیز اعمال می‌شود. این به این دلیل است که در برخی قوانین و موارد، به جای مجازات قصاص یا مجازات جسمانی، از دیه به عنوان راهی برای جبران خسارات اعمال می‌شود. با بازگشت عقل یا شرایط بهبود وضعیت، ممکن است دیه تغییر کند یا لغو شود.
دیه زوال یا نقصان عقل 1402
قانون مجازات اسلامی در ایران مفهوم دیه را برای خساراتی که به عقل یک فرد وارد شود، تعریف کرده است. این خسارات می‌توانند به دو شکل زوال عقل و نقصان عقلی اتفاق بیافتند. دیه در اینجا به عنوان جبران خسارات به عقل معنی می‌شود.
- دیه زوال عقل (ارش): این مفهوم به معنی از بین رفتن کامل عقل فرد می‌باشد. به عبارت دیگر، اگر یک فرد به طور کامل عقل خود را از دست دهد و توانایی تفکر و درک را از دست بدهد، دیه زوال عقل برای او تعیین می‌شود. مقدار دیه زوال عقل در این مورد بر اساس قانون تعیین می‌شود و به عنوان مثال، این مقدار در پیشنهاد شما 900 میلیون تومان ذکر شده است.
- دیه نقصان عقلی: در این مورد، عقل فرد نه به طور کامل از دست می‌رود، بلکه توانایی تفکر و درک او نقصان می‌بیند. برای افرادی که نه به طور کامل عقل را از دست داده‌اند، بلکه توانایی تفکر و درک آنها نقصان دیده است، دیه نقصان عقلی تعیین می‌شود. مقدار دیه در این حالت بر اساس نظر پزشکی قانونی تعیین می‌شود و توسط قاضی بر اساس اظهارات پزشک تعیین می‌شود.
در این دو مورد، عامل اصلی زوال یا نقصان عقل، ممکن است متنوع باشد و مثلاً از طریق ترساندن، تصادف یا ضربه به عقل فرد وارد شود. مهم‌ترین نکته این است که از بین برنده عقل نیازی به اصول دفاع مشروع ندارد، به عبارت دیگر، اگر زوال یا نقصان عقل از طریق عمل دیگری که بدون اجازه و دفاع مشروع انجام شده باشد رخ دهد، دیه می‌تواند تعیین شود.
در هر صورت، تعیین دیه بر اساس مفهوم زوال عقل و نقصان عقلی در قانون مجازات اسلامی ایران مورد نظر، و تصمیم‌گیری در مورد میزان دیه، وظیفه قاضی و پزشکان قانونی است و باید بر اساس شرایط مخصوص و مدرک پزشکی تعیین شود.
زوال یا نقصان عقل بر اثر حادثه ۱۴۰۲
در مواردی که عقل انسان به دلیل یک حادثه مانند ضربه به سر یا شکستگی‌های جدی دیگر کاهش می‌یابد، دیه به صورت جداگانه برای هر عارضه واقعی حساب می‌شود. این به معنای این است که دیه برای زائل شدن عقل به علت ضربه به سر جدا از دیه نقصان در عقل به دلیل شکستگی‌های دیگر محاسبه و پرداخت می‌شود.
این روش محاسبه دیه به دلیل زوال یا نقصان عقل در نتیجه حوادث، بر مبنای نوع و شدت خسارت به عقل تعیین می‌شود. بنابراین، هر حادثه که منجر به کاهش عقل شود (مانند شکستگی‌های جدی) به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد و مقدار دیه بر اساس نوع و شدت خسارت تعیین می‌شود.
برای این کار، نظر پزشک قانونی و شواهد پزشکی متعدد ممکن است در نظر گرفته شود. این اطلاعات به قاضی کمک می‌کنند تا مقدار دیه را بر اساس ارزیابی دقیق و مبتنی بر شواهد تعیین کند.
به عنوان مثال، اگر شکستگی جدی در سر یا سایر قسمت‌های بدن یک فرد منجر به زوال عقل یا نقصان عقلی شود، مقدار دیه ممکن است بر اساس میزان و توع این شکستگی‌ها و تأثیر آنها بر عقل تعیین شود. این تعیین به صورت دقیق و بر اساس قوانین مربوطه انجام می‌شود و مسائل پزشکی و قانونی دقیق تر می‌تواند در هر مورد خاص متغیر باشد.
دیه و مجازات بازگشت عقل پس از زوال آن
بر اساس ماده 679 قانون مجازات اسلامی در ایران، اگر شخصی به دلیل یک جنایت عقل خود را از دست داده و به عنوان مجنی علیه دیه کامل پرداخت شود و در ادامه عقل او بازگردد، دیه پرداختی به شخص جانی (مجنی علیه) مسترد می‌شود و به جای آن ارش پرداخت می‌شود. مقدار ارش نیز توسط کارشناس با توجه به شرایط و وضعیت فردی که عقل خود را بازیابیده، محاسبه و تعیین می‌شود.
این اقدام به معنای اعتراف به بازگشت عقل و توانایی عادی فرد مجنی علیه می‌باشد. به عبارت دیگر، اگر عقل فرد بازگردد و توانایی عادی خود را به دست آورد، دیه کامل که پیش‌تر پرداخت شده بود، به شخص جانی (مجنی علیه) بازگردانده می‌شود و به جای آن مقدار ارش تعیین می‌شود تا به شخص جانی جبران خسارت وارده بشود. مقدار ارش بر اساس نظر کارشناس متخصص در این زمینه تعیین می‌شود و ممکن است بر اساس معیارهای مختلف از جمله نقصانی که به شخص وارد شده است، تعیین گردد.
دیه و مجازات زوال و نقصان حافظه
بر اساس ماده 676 قانون مجازات اسلامی در ایران، اگر یک جنایت منجر به زوال و نقصان حافظه یا اختلال روانی شود، ولی این اختلال به حد جنون (درجه جنون) نرسد، دیه در این مورد نمی‌پردازد. به جای دیه، مقدار ارش (مبلغی که جبران خسارت وارده شده را نشان می‌دهد) با نظر کارشناس رسمی دادگستری محاسبه و تعیین می‌شود.
در اینجا، تعیین مقدار ارش به عهده کارشناس رسمی دادگستری است. او بر اساس معیارهای مختلف از جمله شدت نقصان حافظه یا اختلال روانی، تأثیر این مشکل بر عملکرد فرد، و شرایط خاص مرتکب و قربانی، مقدار ارش را تعیین می‌کند.
در واقع، تعیین دقیق مقدار ارش بر اساس مشکلات حافظه و روانی بستگان و شرایط مرتکب و قربانی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و ممکن است در هر مورد خاص متغیر باشد. این روش تعیین ارش به منظور جبران خسارت وارده به قربانیان جرمی با اختلال حافظه یا اختلال روانی را اصولی و عادلانه ارائه می‌دهد.
