نحوه جرح و تعدیل شاهد
جرح شاهد:
جرح در لغت به معنای مخدوش‌کردن است، اما در اینجا به معنای خدشه وارد کردن به شاهد است که در مقابل تعدیل بکار می‌رود. در اصطلاح حقوقی، جرح شاهد به ادعای فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد مقرر کرده است و از نظر طرفین دعوا صورت می‌گیرد، اشاره دارد (ماده 191 قانون آیین دادرسی کیفری).
تعدیل شاهد:
تعدیل به معنای گواهی‌دادن به عدالت یکی از شهود است، به عبارت دیگر تعدیل شاهد به شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی اشاره دارد (ماده 191 قانون آیین دادرسی مدنی).
یکی از مهم‌ترین ادله اثبات در دعاوی “شهادت” محسوب می‌شود و قواعد مربوط به شرایط شاهد جزء قواعد آمره محسوب می‌شوند. در مرحله اول، دادگاه مکلف است در صورت عدم رعایت شرایط مقرر شده برای یک شاهد، به شهادت اثری ندهد. در صورتی که دادگاه از عدم وجود شرایط لازم برای شاهد آگاه نباشد، فرد مدعی نبودن این شرایط در شاهد باید این ادعا را اثبات کند، که به این عمل “جرح” گفته می‌شود. اگر شاهد ادعا شده رد شود، طرف مقابل می‌تواند به دفاع از صلاحیت شاهد بپردازد که به این عمل در اصطلاح “تعدیل” گفته می‌شود.
نکته: شهادت یا گواهی به عنوان یکی از مهم‌ترین ادله اثبات در پرونده‌های حقوقی و کیفری شناخته می‌شود. برای اثبات دعاوی مالی و غیرمالی، شاهد باید ویژگی‌های قانونی را داشته باشد و در صورت عدم وجود این ویژگی‌ها، طرف مقابل می‌تواند به شاهد ایراد نموده و به اصطلاح “جرح” نماید. این ایراد قابل پاسخ‌دهی است و طرف مقابل می‌تواند به اصطلاح “تعدیل” نیز اقدام کند.
هنگامی که یکی از طرفین اقدام به جرح شهود طرف مقابل می‌نماید، این به این معناست که مدعی می‌شود یکی از شرایط قانونی برای شاهد مقرر شده وجود ندارد. پس از جرح گواه، طرف مقابل می‌تواند به اصطلاح حقوقی این شاهد را جرح نماید تا به شهادت وی اعتبار شهادت شرعی داده نشود. پس از جرح گواه، طرف مقابل نیز می‌تواند با معرفی شاهد، عدالت گواه معرفی شده را اثبات نماید که به آن “تعدیل گواه” نیز گفته می‌شود.
ماده 191 قانون مجازات اسلامی جدید، تعریف جرح شاهد را به عنوان شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است تعیین می‌کند. بنابراین، در صورتی که شاهدی به دادگاه معرفی شده باشد اما شرایط لازم برای شاهد را داشته باشد، طرف مقابل می‌تواند به اصطلاح حقوقی این شاهد را جرح نماید تا به شهادت وی اعتبار شهادت شرعی داده نشود. البته پس از جرح گواه، طرف مقابل نیز می‌تواند با معرفی شاهد، عدالت گواه معرفی شده را اثبات نماید که به آن “تعدیل گواه” نیز گفته می‌شود.
اوصاف و شرایط گواه
به موجب ماده 177 قانون مجازات اسلامی، شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:
- بلوغ:
- نکته: شهادت دختران پیش از 9 سالگی و پسران پیش از 15 سالگی پذیرفته نمی‌شود.
- نکته: در صورت عدم وجود شرایط شهادت شرعی، اظهارات شاهد استماع می‌شود. تشخیص تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است (ماده 196 قانون مجازات اسلامی). بنابراین، حتی در صورت بلوغ نبودن فرد، امکان استماع شهادت وجود دارد اما این نوع از شهادت، دلیل محسوب نشده و ارزش اماره قضایی را دارد.
- عقل:
- نکته: اگر گواه فاقد قوه تعقل، دیوانه یا مجنون باشد، می‌توان گواه را جرح نمود.
- ایمان:
- نکته: اگر گواه از اقلیت‌های دینی باشد، نمی‌تواند علیه مسلمان شهادت دهد و می‌توان به این دلیل وی را جرح کرد.
- عدالت:
- نکته: اگر گواه عادل نباشد و سابقه فسق و اشتهار به فساد را داشته باشد، می‌توان به این دلیل وی را جرح کرد.
- طهارت مولد:
- نکته: شاهد مولود یک نکاح مشروع و حلال‌زاده باشد.
- ذینفع نبودن در موضوع:
- نکته: نداشتن نفع شخصی در دعوای مطروحه جزء شرایط لاینفک گواه یا گواه است. بنابراین، اگر گواه نفع شخصی در صدور حکم در دادگاه داشته باشد، قابل جرح خواهد بود.
- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها:
- نکته: عدم وجود دشمنی بین گواه و طرف مقابل نیز از جمله شرایط گواه است و جزء مواردی است که می‌تواند سبب جرح گواه شود.
- عدم اشتغال به تکدی:
- ولگرد نبودن:
- نکته: عدم اشتغال به تکدی و ولگردی شرط مهمی است که باید در گواه موجود باشد. لذا، در صورتی که گواه به گدایی و ولگردی مشغول باشد، می‌توان گواه را جرح نمود.
