دادگاه بدوی چیست؟
دادگاه بدوی یک مفهوم حقوقی مهم در سیستم حقوقی است. این دادگاه در اصل به دادگاهی اطلاق میشود که در مرحله ابتدایی یک دعوا یا دعوای حقوقی یا کیفری رسیدگی میکند و به تصمیمگیری نهایی در این مرحله میپردازد. دادگاه بدوی یا نخستین به عنوان دادگاهی تشریفاتیتر و ابتدایی معرفی میشود چرا که در این مرحله دعواها مورد بررسی قرار میگیرند و رای صادر میشود.
اصولاً دادگاه بدوی برای رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری در اولین مرحله از فرآیند قضائی اختصاص دارد. این دادگاه به دادخواستها و شکایات اطلاعات جمعآوری میکند، شاهدان را استماع میکند و سپس به تصمیمگیری میپردازد. اگر موردی در دادگاه بدوی مورد تجدیدنظر قرار گیرد یا توسط مراجع فرجامدهی مورد بررسی و تصمیمگیری قرار گیرد، ممکن است رای دادگاه بدوی تغییر کند.
دادگاه بدوی میتواند دادگاه حقوقی باشد که به دعاوی حقوقی مربوط میشود، مانند مسائل مالی، تنازعات مالکیت، قراردادها و غیره، یا دادگاه کیفری که به جرائم و مجازات مرتبط با جرمها میپردازد.
بنابراین، دادگاه بدوی یک مفهوم عام و اساسی در سیستم حقوقی است و نه تنها به یک نوع خاص از دعاوی محدود میشود. این دادگاه در مرحله ابتدایی از رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری واقع میشود و در نهایت به تصمیمگیری و صدور حکم میپردازد.
صلاحیت دادگاه بدوی
در نظام حقوقی ایران، مراجعی به نام “دادگاه عمومی” وجود دارند که صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به کلیه دعاوی حقوقی و کیفری شهروندان را دارند، مگر آن دسته از دعاوی که در قوانین و مقررات دیگر رسیدگاه مراجع دیگری قرار گرفته باشد. این دادگاهها به عنوان دادگاههای عمومی شناخته میشوند و صلاحیت رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری را دارند.
به عنوان مثال، دادگاههای عمومی، از جمله شعب بدوی و تجدید نظر آنها، معمولاً صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانوادگی را ندارند. برای دعاوی خانوادگی، قوانین جداگانه و دادگاههای خانواده تعیین شدهاند. همچنین دادگاه انقلاب یک دادگاه با صلاحیت خاص و ویژه است که در قانون برای رسیدگی به جرایم خاصی تعیین شده است. دادگاه ویژه روحانیت نیز تنها به دعاوی مربوط به روحانیون رسیدگی میکند و از صلاحیت دادگاه عمومی خارج میشود.
در نتیجه، دادگاههای عمومی که صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی به جز موارد استثنا را دارند، خود شامل شعب بدوی و تجدید نظر هستند. این دادگاهها در مرحله ابتدایی از رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری واقع میشوند و به تصمیمگیری و صدور حکم میپردازند. شعب بدوی نخستین مرحله از رسیدگی به دعاوی را انجام داده و در صورت نیاز، تجدید نظر از رای دادگاه بدوی انجام میدهند
رای دادگاه بدوی
دادگاه بدوی یا نخستین، پس از بررسی و رسیدگی به یک دعوای کیفری یا دعوای حقوقی، به تصمیمگیری و صدور رای یا حکم میپردازد و تکلیف دعوا را مشخص میکند. رایی که توسط شعب دادگاه بدوی صادر میشود، به طور رسمی “رای بدوی” نامیده میشود؛ به این معنی که دادگاه بدوی در مرحله ابتدایی به پرونده تصمیم گرفته است.
در اغلب موارد، طرفین دعوا میتوانند تا زمان صدور حکم قطعی اقدام به اعتراض نسبت به رای دادگاه بدوی کنند. این اعتراض میتواند به صورت واخواهی، تجدید نظر خواهی، فرجام خواهی، یا اعاده دادرسی باشد که در ادامه به توضیح این اعتراضات خواهیم پرداخت.
اگرچه رای دادگاه بدوی بدون اعتراضی از طرف طرفین دعوا صادر میشود، اما اصلی که اهمیت دارد این است که رای مذکور باید مطابق قانون باشد و میتوان اجرای آن را مطابقت داد. با این حال، به دلیل احتمال وجود نقص یا خطا و اشتباه در صدور رای دادگاه، قانونگذار شیوههایی برای اعتراض به رای دادگاه بدوی مقرر کرده است.
بدین ترتیب، طرفین دعوا میتوانند با رعایت شیوههای قانونی، اعتراض خود را نسبت به رای دادگاه بدوی اعلام کنند و از این طریق از حقوق خود استفاده کنند تا از صدور رای نادرست جلوگیری شود.
